محققان امروزه میتوانند از روی یک «کاتالوگ موش»، که لیستی شامل ۱۳ هزار نوع موش مختلف است، مدلهای مورد علاقهشان را سفارش دهند. این در حالی است که منتقدان میگویند استفاده از موشهای آزمایشگاهی باید تمام شود.
استفاده از موشهای آزمایشگاهی در تحقیقات زیست پزشکی بیش از یک قرن است که سابقه دارد. با این حال ممکن است افراد زیادی ندانند که چیزی به نام «کاتالوگ موش» وجود دارد و دانشمندان از روی آن مدلهای موش مورد علاقهشان را سفارش میدهند.
دکتر نادیا روزنتال، مدیر علمی آزمایشگاه ژنتیک پستانداران جکسون که محل نگهداری یکی از بزرگترین کاتالوگهای موش روی زمین است، در این باره میگوید: «ما حدود ۱۳ هزار نوع موش مختلف داریم که میتوانیم آنها را برای محققان بفرستیم. شما آنلاین میشوید و میتوانید همه چیز را در مورد هر یک از این موشها بخوانید و انتخاب کنید.»
دانشمندان این موشها را بنابر موضوع تحقیقاتشان سفارش میدهند. برای مثال وقتی روی یک ژن عامل بیماری در انسان کار میکنند و میخواهند بدانند این ژن دقیقا چگونه کار میکند.
موشها و انسانها بیش از ۸۵ درصد ژن مشترک دارند. برخی از گونههای موش حتی به بیماریهای انسانی نظیر دیابت نوع ۱ و سرطان مبتلا میشوند.
برای مطالعه بیماریها و زیستشناسی انسان، دانشمندان با مدلهای موش «انسانیشده» کار میکنند. اینها موشهایی هستند که از نظر ژنتیکی برای حمل ژن یا سلولهای انسانی اصلاح شدهاند. به عنوان مثال، در طول همهگیری ویروس کرونا، محققان نژادی از موشها را مهندسی کردند به گونهای که بتوانند به نسخه انسانی یک پروتئین کرونا آلوده شوند.
در واقع پژوهشگران میتوانند با دستکاری در ژن یا پروتئین بدن موشها ببینند چه تغییری اتفاق میافتد. دکتر خاویر مونتاگوتلی که از سال ۱۹۹۵ یکی از مدیران دوره ژنتیک موش انستیتو پاستور فرانسه بوده است، میگوید: «ما میتوانیم به دلخواه ژنوم را در موش اصلاح کنیم، عملکردهای ژن را تحت نظر بگیریم و فرضیهها را آزمایش کنیم.»
موشهای اصلاحشده ژنتیکی سوژههای آزمایشگاهی ایدهآلی هستند چرا که به دانشمندان اجازه میدهند بر روی یک یا چند تغییر ژنتیکی تمرکز کنند و ببینند که چگونه آنها بر سلامت یا رفتار موشها تأثیر میگذارند.
دکتر مارک دناین، مدیر تحقیقات مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه(CNRS)، به یورونیوز میگوید: «۸۰ تا ۹۰ درصد از آنچه در مورد زیستشناسی میدانیم مربوط به کار با حیوانات است.»
یکی از عواملی که موشها را به گزینهای مناسب برای تحقیقات دانشمندان تبدیل میکند، قابلیت اصلاح ژن در آنها است؛ امری که به سادگی در بقیه پستانداران امکانپذیر نیست. همچنین آزمایش روی پستانداران، از جمله نخستیسانان شامل گونههای مختلف میمونها تا گوریلها و بابونها، محدودیتهای اخلاقی آشکاری دارد. به این لحاظ ترجیح روی استفاده از موشها قرار میگیرد که به لحاظ ژنی مثل انسان گونههای بسیار متنوعی دارند.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
دانشمندان میگویند تجربه ۱۲۰ ساله استفاده از موشها سبب شده تا دانش بشری در زمینههای مختلف از ژنتیک و فیزیولوژی گرفته تا بیوشیمی پیشرفت کند. این در حالی است که شمار مخالفان استفاده از این حیوانات کم نیست. منتقدان میگویند رنج دادن این موجودات آن هم در این مقیاس عظیم کاری غیراخلاقی به شمار میرود.
در سوی مقابل اما محققان استدلال میکنند دستورالعملهای کنترلی قویای وجود دارد برای اطمینان از اینکه موشها در طی آزمایشها رنج نکشند.
این پروتکلها از تجویز مسکن تا توقف آزمایشهای دردناک را شامل میشود، ضمن آنکه به گفته آنان یک موش «مضطرب و تحت درد و استرس» گزینه خوبی برای تحقیق نیست در نتیجه به نفع پژوهشگران است که آزمایشهای متناسبی را روی موشها امتحان کنند. اما آیا روزی خواهد رسید که بشر دیگر نیازی به استفاده از موش آزمایشگاهی نداشته باشد؟
دکتر استفان گری، مهندس زیست سلولی، اعتقاد دارد با پیدایش فناوریهای نوظهور، به ویژه زیست شناسی مصنوعی، این آینده نزدیک است. او به یورونیوز میگوید: «اگر برای مثال، تولید بافت انسانی [از طریق آزمایشگاهی] به قیمت مناسبتر برسد و مقیاسپذیرتر شود، این کار تأثیر زیادی بر کاهش آزمایشهای حیوانی خواهد داشت.»