آگهیاکران فیلم سینمایی «رستاخیز» ساخته احمدرضا درویش به خاطر مخالفت برخی از مراجع تقلید شیعه و تظاهرات اعتراض آمیز گروهی از مردم علیه این فیلم در تهران به تعویق افتاد.
مراسم افتتاحیه فیلم «رستاخیز» روز دوشنبه ۲۲ تیر در در «باغ موزه دفاع مقدس» تهران برگزار شد و قرار بود این فیلم روز چهارشنبه ۲۴ تیر ماه در تهران و شهرستان ها اکران شود اما سازمان سینمایی ایران اعلام کرد که به منظور رعایت شان و جایگاه جامعۀ مرجعیت و روحانیت، اکران این فیلم تا تامین نظر برخی از مراجع تقلید به تعویق می‌افتد.
از سوی دیگر گروهی از مخالفان نمایش این فیلم، در مقابل سینما شکوفه در میدان شهدای تهران تجمع کرده و مانع اکران این فیلم شدند. گزارش هایی نیز از تجمع عده‌ای دیگر از مخالفان نمایش این اثر سینمایی هم در مقابل وزارت ارشاد تظاهرات کردند. گفته می شود که تعداد زیادی از این معترضان، هنوز فیلم «رستاخیز» را ندیده‌اند و تنها بر اساس اعلام نظر مراجع مذهبی علیه آن دست به اعتراض زده اند.
علی سرتیپی، صاحب سینما شکوفه در گفتگو با خبرنگار ایسنا در مورد خواستۀ معترضان گفت: «گروهی با مراجعه به سینما خواستار شدند ما (نسخه) پوزیتیو رستاخیز را همان‌جا از بین ببریم در حالیکه ما این کار را از لحاظ قانونی نمی‌توانیم انجام بدهیم، همچنین در سیستم جدید پوزیتیوی وجود ندارد و این روند باعث شد که نیروی انتظامی مداخله بکند و از ما بخواهد که فعلا سینما را تعطیل کنیم.»
«رستاخیز»، فیلمی تاریخی و پرهزینه است که به واقعۀ کربلا و شهادت امام حسین و یارانش پرداخته و از زمان مرگ معاویه تا روز عاشورا و کشته شدن امام حسین را روایت می‌کند. قبلا شهریار اسدی در فیلم «روز واقعه» (بر اساس فیلمنامه ای از بهرام بیضایی)، روز عاشورا و واقعۀ کربلا را از دید یک جوان نصرانی که ندای هل من ناصراً ینصرنی امام حسین را از دوردست شنیده و برای یاری اش به سمت کربلا می شتابد تصویر کرده بود اما در «روز واقعه»، چهرۀ امام حسین و نزدیکان او تصویر نشده بود.
فیلم «رستاخیز» برای نخستین بار در سال ۱۳۹۲ در سی و دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و احمدرضا درویش به خاطر کارگردانی آن، سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را دریافت کرد. نسخۀ عربی «رستاخیز» با نام «القربان» و نسخۀ انگلیسی آن با عنوان «حسین، آنکه گفت نه»، قرار است به زودی در سطح جهانی عرضه شود.
مخالفت مراجع شیعه
«رستاخیز»، همان زمان که در جشنوارۀ فیلم فجر به نمایش درآمد با مخالفت و انتقادهای برخی از مراجع تقلید شیعه مواجه شد. مخالفت این مراجع با فیلم «رستاخیز»، به خاطر نمایش چهرۀ حضرت ابوالفضل العباس و چند تن از اعضای خانوادۀ امام حسین بوده است.
با اینکه سازندگان فیلم «رستاخیز» مدعی شده اند که آنها پس از مشاوره با شخصیت های مذهبی و مراجع تقلید شیعیان مثل آیت الله علی سیستانی، به این نتیجه رسیده اند که چون حضرت عباس جزو چهارده معصوم نیست، بنابراین نشان دادن چهرۀ او در فیلم از لحاظ شرعی مانعی ندارد اما دفتر آیت الله سیستانی اخیرا این خبر را تکذیب کرده است.
برخی از مراجع شیعه از جمله آیت الله وحید خراسانی، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله علوی گرگانی و آیت الله سبحانی نیز با انتشار اطلاعیه هایی، نشان دادن چهرۀ امامان شیعه و فرزندان آنها در سینما را جایز ندانسته اند.
در اطلاعیۀ آیت‌الله وحید خراسانی، دربارۀ به تصویر کشیدن چهرۀ امامان در فیلم ها آمده است: «ائمه علیهم السلام و امامزادگان عظیم‌الشأن مانند حضرت اباالفضل العباس علیه السلام بالاتر از آن هستند که در فیلم و غیر آن تصویرشان نشان داده شود و این عمل جایز نیست.»
آیت‌الله علوی‌گرگانی نیز در بیانیه‌ای که به مناسبت اکران عمومی «رستاخیز» صادر کرد، علناً خواهان جلوگیری از نمایش این فیلم شده است.
به نظر می رسد یکی از دلایل مخالفت علمای شیعه با نمایش چهرۀ معصومین بر پرده سینما، بازی هنرپیشه های شناختۀ شدۀ سینمای ایران در نقش معصومین باشد چرا که همین علما به رغم مخالفت های همیشگی خود با نمایش تعزیه و روایت های تاریخی آن، غالباً در مورد نقش آفرینی شبیه خوانان در تعزیه ها به جای معصومین با چهره های بی نقاب سکوت کرده اند. به نظر می رسد نابازیگر بودن شبیه خوان ها (اغلب شبیه خوان ها افرادی معمولی اند که کسب و کار خودشان را دارند و تنها در روزهای محرم در نمایش های تعزیه حاضر می شوند)، اعتقاد و ایمان قلبی آنها به شخصیت های مقدس تعزیه و دوری آنها از فضای مدرن، پرجنجال و غیرمذهبی سینما و تئاتر که به زعم علما با «فساد» و «تباهی» عجین است، عامل اصلی مخالفت آنها با فیلمی مثل «رستاخیز» باشد.
آیت‌الله علوی‌گرگانی در بیانیه خود می نویسد: «شنیده شده که بعضی مسئولین، مجوز پخش و اکران فیلم رستاخیز را صادر کرده‌اند که این فیلم مشتمل بر بعضی از اهانت‌ها و هتک حرمت‌ها و انتصاب‌های نابجا و بازی بعضی از افراد معلوم الحال در نقش بعضی از بزرگان شهدای کربلا موجب هتک حرمت و اهانت خواهد بود و لذا قبلا هم نسبت به این فیلم موضع‌گیری کرده بودیم ولی توجهی نشد و لذا اکران این فیلم به صلاح نیست و چه بسا توابع خوبی نداشته باشد و لذا این فیلم اکران نشود.» با این حال آیت‌الله علم‌الهدی، نماینده ولی فقیه و امام جمعه مشهد، ضمن انتقاد از برخی صحنه های فیلم «رستاخیز»، به دفاع از آن پرداخته و در مورد آن گفته است: «من ۱۸ ایراد از فیلم «رستاخیز» گرفتم که همۀ آنها قابل حل است و این ایرادها را به آقای ایوبی – رئیس سازمان سینمایی – اعلام کردم. می‌بینید بعد از نمایش این فیلم، چقدر حملات به وزارت ارشاد آغاز شده و آنها باید پاسخگو باشند، در حالی که فیلم ارزشمندی است و هنگام ساخت از مقام معظم رهبری استفتاء کرده‌اند و آقا نوشته‌اند اگر وهن نباشد، ایراد ندارد که تصویر نشان داده شود و فیلم ساخته شده و حالا همۀ مداحان روی سر فیلم ریخته‌اند و بیچاره درویش – کارگردان فیلم رستاخیز – گیر افتاده است.»
چهره نگاری امامان و معصومین در اسلام
آگهیبرخلاف مسیحیت یا دین یهود که مخالفتی با نمایش چهره پیامبرانشان در سینما و هنر ندارند، در دین اسلام، تصویر کردن چهرۀ پیامبر اسلام و دیگر پیامبران ادیان ابراهیمی منع شده است. چندی پیش مرکز اسلامی الازهر مصر در اعتراض به نمایش فیلم «محمد رسول الله» محید مجیدی، با انتشار بیانیه ای، مخالفت شدید خود را با به تصویرکشیدن چهرۀ پیامبران و انبیاء الهی در فیلم‌های نمایشی و هنری به دلیل جایگاه ویژه و قداست آنان نشان داد. در این بیانیه همچنین تأکید شده بود که ممنوعیت مجسم‌کردن شخصیت انبیاء تنها به ممنوعیت به تصویرکشیدن چهره آنها محدود نمی‌شود، بلکه مجسم‌کردن صدای انبیا نیز به هیچ وجه جایز نیست.
با اینکه علما و مراجع شیعه با نمایش چهره امامان و معصومین مخالفت کرده اند اما در نمایش ها و هنرهای سنتی و آئینی ایرانی مثل تعزیه یا پرده خوانی و نیز در شمایل نگاری مذهبی متاخر ایران، چهرۀ امامان شیعه و نزدیکان آنها به طور واضح دیده می شود.
در تعزیه که از قرن ها پیش در ایران رواج داشته و دارد، شبیه خوان ها که اغلب از مردمان عادی و نابازیگران محلی اند، در بازآفرینی صحنه های خونین و تراژیک کربلا، بدون نقاب در نقش امام حسین و یاران او (اولیا) مثل حضرت عباس و علی اکبر ظاهر می شوند اما مردانی که نقش زنان اهل بیت امام را بازی می کنند( زن پوش ها) اغلب چهره شان پوشیده و در نقاب است.
در نگارگری سنتی و مینیاتورهای ایرانی، هیچ تصویری از چهرۀ امامان و معصومین دیده نمی شود اما در نمایش هایی مثل پرده خوانی، پرده خوانان و نقالان، غالباً برای روایت داستان های مذهبی خود از پرده هایی منقوش به شمایل های امامان و معصومین استفاده می کنند. به علاوه شمایل نگاری چهره های امامان شیعه مثل حضرت علی، امام حسین و امام حسن، از صد سال گذشته به این سو در ایران رواج و محبوبیت داشته و این شمایل ها که اغلب به وسیله نقاشان گمنام (بعضی ها منسوب به محمد تجویدی و نقاشی به نام رخساز اند) کشیده شده، در سطح وسیعی تکثیر و به خانه های مردم مومن و معتقد شیعه راه یافته است.
آگهینمایش چهره های مقدس مذهبی در سینمای ایران
در ژانر مذهبی و تاریخی سینمای ایران، پرداختن به زندگی امامان و معصومین همیشه با احتیاط و محافظه کاری همراه بوده و تهیه کنندگان و سازندگان فیلم ها و سریال های مذهبی-تاریخی، سعی کرده اند که از خط های قرمز تعیین شده در این زمینه عبور نکنند تا مبادا سر و کارشان با علمای مذهبی (شیعه و سنی) و یا مردم مومن و متعصب افتاده و دچار دردسر شوند.
چندی پیش نمایش فیلم «محمد رسول الله» ساخته مجید مجیدی نیز به بهانۀ اینکه فیلم مجیدی، صدا و چهرۀ پیامبر اسلام را مجسم کرده است، با اعتراض شدید علمای سنی مرکز اسلامی الازهر مصر مواجه شد.
الازهر از مسئولان سینمایی ایران خواست که مانع از اکران این فیلم شوند در حالی که مجیدی، مدعی است که ادای احترام به پیامبر اسلام در تمام صحنه‌های فیلمش مورد تأکید بوده و چهرۀ پیامبر «به دلیل قداست و حساسیت ویژه‌ای که وجود داشت»، در فیلم او به نمایش در نیامده است.
آگهیتهیه کنندگان سریال های تاریخی که صدا و سیما آن را تولید کرده مثل «امام علی» یا «مختارنامه» نیز از نمایش مستقیم چهرۀ شخصیت های مقدس مذهبی خودداری کرده بودند. تلاش سازندگان سریال «مختارنامه» برای نشان دادن چهرۀ حضرت عباس با مخالفت برخی از مراجع تقلید شیعه مواجه شده بود.
از این رو در این سریال و سریال ها و فیلم های دیگر ایرانی، به جای نمایش چهرۀ شخصیت های مذهبی، معمولاً از هالۀ نور یا تمهیدات سینمایی دیگر استفاده شده است. بنابراین، «رستاخیز»، نخستین فیلم ایرانی در ژانر تاریخی-مذهبی است که در آن چهرۀ یکی از شخصیت های مقدس شیعیان، صریحاً به تصویر کشیده شده است. واکنش سازندگان «رستاخیز»
محسن مومنی شریف، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی در مراسم افتتاحیه فیلم «رستاخیز» با اشاره به حذف ۴۰ دقیقه از فیلم و با بیان اینکه منتقدان فیلم باید پس از دیدن نسخه جدید در مورد آن قضاوت کنند، ابراز امیدواری کرد که ایرادهایی که به ساخت فیلم‌های مذهبی گرفته می‌شود باعث نشود سینمای ایران جرأت ساخت فیلم‌های دینی – تاریخی را نداشته باشد و بیشتر به سمت ساخت فیلم با موضوع مثلث‌های عشقی و غیره برود.
احمدرضا درویش، کارگردان فیلم «رستاخیز» نیز در این مراسم با اشاره به ۱۰ سالی که برای ساخت این فیلم صرف شده است، گفت: «امروز با افتخار در آستانه اکران این فیلم قرار داریم و من خوشحالم که «رستاخیز» از درون سینمای ایران متولد شد.»
آگهیدرویش همچنین دربارۀ انتقاد‌هایی که از طرف برخی مراجع نسبت به نحوۀ شهادت حضرت علی اصغر در فیلم «رستاخیز» مطرح شده بود گفت: «متوجه شدیم آنچه در نسخه اولیه فیلم نمایش داده شده، اشتباه بوده و خون حضرت علی اصغر (ع) به آسمان پاشیده می‌شود که این را در نسخه جدید اصلاح کردیم.»
با این حال هنوز معلوم نیست که آیا در نسخۀ اصلاح شدۀ جدید، صحنه های مربوط به حضرت عباس حذف شده و یا تغییری در شیوۀ نمایش چهرۀ حضرت عباس به وجود آمده یا خیر.
رضا میرکریمی، کارگردان سینمای ایران و مدیرعامل خانه سینما نیز در واکنش به اعتراض های اخیر به اکران فیلم احمدرضا درویش گفت: «اینکه بخشی از مردم نگرانی‌هایی در مورد فیلم‌های مربوط به زندگی معصومین داشته باشند چیز خوبی است، ولی باید در این زمینه از هر نوع نگاه توأم با افراط و تعصب بی‌منطق پرهیز کرد.»
به گفتۀ میرکریمی، برخی از حواشی و ایراداتی که این روزها به فیلم آقای درویش گرفته می‌شود، مربوط به نسخۀ اولیه این فیلم است که در نسخه‌های بعدی برطرف شده و بهتر آن است که از هر گونه اظهار نظر شتابزده قبل از اکران ورسیون جدید فیلم اجتناب شود.
به نظر می رسد اکنون اعتراض مراجع مذهبی به نمایش فیلم «رستاخیز»، مسئولان سینمایی وزارت ارشاد را با چالش تازه ای در زمینۀ اکران عمومی فیلم هایی از این دست مواجه کرده است.
آگهی