آگهیبا اعلام توافق تاریخی هسته‌ای میان ایران و کشورهای ۱+۵ در روز سه شنبه ۲۳ تیرماه و از همان دقایق اولیه، دو رویکرد متفاوت نسبت به محتوای توافق قابل تشخیص بود.
سخنان حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران و باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا درباره توافق هسته ای که به نظر می رسید حاوی تفاوت های قابل توجهی است، پرسش هایی را در افکار عمومی بوجود آورد، از جمله یکی از مخاطبان یورونیوز فارسی در فیس بوک این پرسش را مطرح کرد: «در نشست مطبوعاتی، اوباما راست می گفت یا روحانی راست میگه؟»
در این گزارش و برای پاسخ به این پرسش ابتدا نگاهی داشته ایم به مهمترین نکات مطرح شده در سخنان روحانی و اوباما و سپس با بررسی اجمالی متن توافق، منشاء اختلاف برداشت ها را بررسی کرده ایم.
حسن روحانی درباره جزئیات این توافق گفت: «شش هزار سانتریفیوژ باقی خواهند ماند و سانتریفیوژهای نطنز به غنی سازی ادامه می دهند. در این توافق دوران محدودیت ایران برای برخی فعالیت ها از ۲۵ سال به ۸ سال تقلیل یافت. در روز توافق تزریق گاز UF6 درIR8 (آخرین نسل سانتریفیوژ) آغاز می شود. راکتور اراک آب سنگین با ویژگی هایی که در توافق آمده، باقی می ماند. در فردو بیش از هزار سانتریفیوژ استقرار خواهد داشت و تحقیق و توسعه در آن انجام می شود.»
آقای روحانی در باره زمان لغو تحریم ها گفت: «در روز اجرای توافق، تمامی تحریم ها حتی تحریم های تسلیحاتی، موشکی و اشاعه ای بصورتی که در قطعنامه بوده لغو می شود و نه تعلیق. و تحریم تسلیحاتی هم کنار گذاشته می شود اما برای ۵ سال نوعی محدودیت داریم اما بعد لغو می شود. پرونده ایران، بدون در نظر گرفتن آژانس، ۱۰ سال بعد از اجرای توافق، دیگر در شورای امنیت نخواهد بود.»
رئیس جمهوری ایران درباره مراحل توافق دو جانبه گفت: «بیش از دو ماه بعد در روزی که نامش «روز توافق» هست، لغو همه تحریم ها را به صراحت اعلام می کنند و از آن زمان است که تازه اقدامات ایران آغاز می شود که با اقدامات اجرایی آنها برای لغو تحریم ها همزمان است که آن هم زمانی به طول خواهد انجامید. ممکن است آنهم دو ماه یا بیشتر به طول بیانجامد.»
اما سخنان باراک اوباما از نظر مخاطبان شبکه های اجتماعی متفاوت به نظر آمد. آقای اوباما در سخنانی بعد از این توافق گفت: «ایران دو سوم سانتریفیوژهای نصب شده خود را حذف می کند و طی یک دهه آینده از سانتریفیوژهای پیشرفته خود برای تولید اورانیوم غنی شده استفاده نمی کند. ایران ۹۸ درصد از اورانیوم غنی شده خود را کنار خواهد گذاشت. راکتور آب سنگین ایران تعدیل می شود که پلوتونیوم برای سلاح هسته‌ای تولید نکند و سوخت مصرفی راکتور به خارج فرستاده شود. برای ۱۵ سال هیچ راکتور آب سنگینی ساخته نشود.»
رئیس جمهوری آمریکا همچنین درباره رفع تحریم ها گفت: «توافق بر اساس راست آزمایی است نه اعتماد و بازرسان دسترسی ۲۴ ساعته به تاسیسات هسته‌ای دارند. برخی از این تدابیر تا ۲۵ سال دیگر برقرار خواهد ماند و بازرسان امکان دسترسی به هر مکان مشکوکی را خواهند داشت. رفع تحریم‌ها با راستی آزمایی آژانس و بطور تدریجی امکانپذیر خواهد شد و محدودیت‌های ۵ ساله برای تسلیحات و ۸ ساله برای موشکهای بالستیک باقی خواهد ماند.»
متن توافق چه می گوید؟
متن توافق می گوید که ایران می تواند ظرف ده سال آینده ۵۰۶۰ سانتریفیوژ نسل اول را در نطنز نصب کند. ذخیره اورانیوم ایران ظرف ۱۵ سال آینده ۹۸ درصد کم می شود و ایران تنها اجازه دارد ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده را در کشور نگاه دارد که حداکثر تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی شده باشد.
در ارتباط با موضوع فردو که همواره مورد اختلاف دو طرف بوده، طبق این توافق ایران تا ۱۵ سال آینده اجازه غنی سازی نخواهد داشت و ۱۰۴۴ سانتریفیوژی که در این مرکز باقی خواهد ماند در شش آبشار و در یک بال در فردو باقی می ماند اما دو آبشار از این آبشارها بدون تزریق اورانیوم خواهند چرخید و با اصلاح مناسب زیرساخت ها برای تولید ایزوتوپ های پایدار برای بخش دارو، کشاورزی و علمی استفاده می شوند. چهار آبشار باقی مانده غیر فعال باقی خواهد ماند. (هر آبشاره شامل 164 سانتریفیوژ است)
راکتور آب سنگین اراک بازطراحی خواهد شد به طوری که پلوتونیوم با قابلیت تسلیحاتی در آن تولید نشود و سوخت مصرف شده به خارج منتقل شود. ایران اجازه ساخت راکتور آب سنگین دیگری را در ۱۵ سال آینده نخواهد داشت. همچنین ایران می پذیرد که پروتکل الحاقی را اجرا کند که اجازه بازرسی از تاسیسات مشکوک را به آژانس بین المللی انرژی اتمی می دهد.
در مورد لغو تحریم ها یکی از بندهای توافق به این شرح است :«قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل متحد که توافق را تاييد خواهد کرد تمام قطعنامه‌های قبلی شورای امنيت در باره موضوع هسته‌ای ايران ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳(۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸)، ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) و ۲۲۲۴ (۲۰۱۵) را همزمان با اجرای اقداماتِ توافق شده توسط ایران، و راستی آزمایی شده توسط آژانس، بر اساس پیوست ۵ لغو خواهد کرد و محدوديتهای ویژه‌ای را به نحو مشخص شده در پيوست ۲ برقرار خواهد نمود.»
بر مبنای بند بالا لغو برخی از تحریم‌ها تنها بعد از راستی آزمایی آژانس بین المللی انرژی اتمی صورت خواهد گرفت. همچنین تحریم‌های تسلیحاتی تا ۵ سال و تحریم‌ها علیه برنامه موشکهای بالستیک تا ۸ سال آینده ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر تحریم‌های اشاعه ای نیز ۸ سال پس از روز توافق برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) و با راستی آزمایی آژانس لغو خواهند شد.
تحریم های اتحادیه اروپا بر اساس این توافق همزمان با اجرای اقدامات توافق شده از سوی ایران و راستی آزمایی شده توسط آژانس لغو می شود که جزئیات موارد مشمول این تحریم ها در توافق ذکر شده است.
تحریم‌های اتحادیه اروپا در زمینه موارد مرتبط با گسترش سلاح‌های هسته ای، ۸ سال بعد از روز پذیرش توافق و یا وقتی آژانس بین المللی انرژی اتمی از صلح آمیز باقی ماندن فعالیت‌های ایران اطمینان حاصل کرد (که می تواند زودتر از ۸ سال باشد) لغو خواهد شد.
ایالات متحده آمریکا برخی از تحریم‌های مشخص شده در ضمیمه شماره ۲ را همزمان با اجرای توافق توسط ایران و انجام راستی آزمایی توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی، متوقف می کند و به تعلیق این تحریم‌ها ادامه خواهد داد.
بنابراین می توان گفت بر اساس مرحله بندی ارائه شده در توافق و زمان لازم برای فراهم کردن مقدمات اجرای توافق از سوی دو طرف، بخشی از تحریم‌های اعمال شده علیه ایران در چهار تا شش ماه آینده لغو خواهند شد، اما برخی کارشناسان این زمان را تا یک سال آینده می دانند.
آگهیبر اساس توافقنامه، ۸ سال بعد از روز توافق، پرونده ایران وارد یک دوره انتقالی می شود و بعد از گذشت ۱۰ سال از روز توافق، اگر همه موارد مندرج در توافقنامه اجرا شده باشد، پرونده ایران در شورای امنیت بسته خواهد شد.
کدام روایت به واقعیت نزدیک تر است؟
ابهاماتی که منجر به دیدگاههای مختلف میان طیف های سیاسی در ایران درباره این توافق و زمانبندی لغو تحریم ها شده، شاید به مشخص نبودن دقیق زمانبندی فراهم کردن مقدمات کار و همچنین مدت زمان لازم برای آژانس بین المللی انرژی اتمی مرتبط باشد که باید از اجرای توافقنامه از سوی ایران اطمینان حاصل کند.
بر اساس محتوای توافق نهایی میان ایران و قدرتهای جهانی، که بطور کلی مورد بررسی قرار گرفت می توان گفت که سخنان باراک اوباما بطور دقیق تر موارد مورد توافق را منعکس کرده است. با این حال حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران کلیات این توافق را مورد توجه قرار داده و از عنوان کردن برخی محدودیت های اعمال شده به برنامه هسته ای ایران خودداری کرده است.
با این حال می توان عدم تطابق هایی را در سخنان آقای روحانی با متن توافقنامه مشاهده کرد:
آگهی- آقای روحانی می گوید: «پرونده ایران بدون در نظر گرفتن آژانس، ۱۰ سال بعد از اجرای توافق دیگر در شورای امنیت نخواهد بود.» در صورتی که متن توافقنامه از نظارت مستمر آژانس بر برنامه هسته ای ایران در دراز مدت سخن می گوید و آژانس مرجع اصلی راستی آزمایی خواهد بود.
-حسن روحانی گفته است که محدویت های ایران از ۲۵ سال به ۸ سال کاهش یافته، اما متن توافقنامه محدودیت هایی فراتر از ۸ سال را نیز شامل می شود.
- آقای روحانی درمورد لغو تحریم ها اشاره ای به راستی آزمایی آژانس بین المللی انرژی اتمی نمی کند که برای مخاطب این انتظار بوجود می آید که بدون تایید آژانس تحریم های سازمان ملل و برخی تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا لغو یا متوقف می شود، در صورتی که متن توافقنامه به صراحت از راستی آزمایی آژانس برای لغو تحریم ها سخن می گوید.
- از سوی دیگر نکته‌ای که درباره تزریق گاز به سانتریفیوژهای نسل ۶ و ۸ از سوی آقای روحانی مطرح شده تنها در حد آزمایشی و برای ۳۰ سانتریفیوژ مورد پذیرش قرار گرفته است و آزمایش تعداد بیشتر از ۳۰ سانتریفیوژ نسل‌های ۶ و ۸ بعد از هشت و نیم سال امکان پذیر است.
- درباره سایت فردو نیز آقای روحانی از عدم غنی سازی در این سایت سخنی نمی گوید در صورتی که متن توافقنامه گویای پایان غنی سازی در این مرکز است.
آگهی